آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی

در دنیای پزشکی معاصر، آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی به عنوان یکی از ابزارهای کلیدی برای پیشگیری از عوارض جدی نظیر اندوکاردیت عفونی شناخته می‌شود. بیماران مبتلا به بیماری‌های قلبی، به ویژه افرادی که سابقه جراحی دریچه‌ای یا نقایص مادرزادی قلبی دارند، در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به عفونت‌های باکتریایی ناشی از اقدامات دندانپزشکی قرار می‌گیرند. این عفونت‌ها می‌توانند از یک اقدام ساده مانند کشیدن دندان آغاز شوند و به قلب گسترش یابند؛ بنابراین، اهمیت آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی دوچندان است.

این مقاله به بررسی جامع جنبه‌های مختلف این موضوع می‌پردازد و بر اساس تجربیات بالینی و راهنماهای معتبر بین‌المللی، راهکارهای عملی ارائه می‌دهد. از آنجایی که درمان‌های دندانپزشکی می‌توانند باکتری‌ها را به جریان خون وارد کنند، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های پیشگیرانه نه تنها خطر را کاهش می‌دهد، بلکه کیفیت زندگی بیمار را نیز حفظ می‌کند. برای مثال، بر اساس آمارهای اخیر، بیش از ۵۰ درصد بیماران قلبی که بدون آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی تحت درمان دندانپزشکی قرار می‌گیرند، با ریسک بالاتری برای عوارض مواجه هستند. این مقاله از تاریخچه تا نکات عملی را پوشش می‌دهد تا به تصمیم‌گیری آگاهانه کمک کند.

در دندانپزشکی بیمارستان قلب چمران اصفهان  ، واقع در استان اصفهان، خیابان مشتاق سوم، با برند (نیکان دنت) و شماره تماس ۰۹۱۳۵۱۰۸۱۵۷، این پروتکل‌ها با دقت کامل اجرا می‌شوند.

مقدمه بر آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی

تاریخچه و تکامل مفهوم پروفیلاکسی

آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی ریشه در دهه‌های گذشته دارد، زمانی که پزشکان برای نخستین بار ارتباط میان عفونت‌های دهانی و اندوکاردیت را کشف کردند. در اوایل قرن بیستم، موارد نادری از بیماران قلبی گزارش شد که پس از کشیدن دندان، به عفونت‌های شدید دریچه‌های قلبی مبتلا شدند. این مشاهدات به تدوین پروتکل‌های پیشگیرانه منجر شد. برای نمونه، در دهه ۱۹۵۰، نخستین راهنماهای رسمی انجمن قلب آمریکا (AHA) منتشر شد که آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی را برای تمامی بیماران قلبی توصیه می‌کرد. با این حال، پیشرفت‌های علمی نشان داد که این رویکرد بیش از حد گسترده است؛ بنابراین، در سال‌های اخیر، تمرکز بر گروه‌های پرخطر قرار گرفته است.

امروزه، با پیشرفت‌های علمی، این مفهوم از یک رویکرد کلی به استراتژی‌ای هدفمند تبدیل شده است. برای مثال، انجمن قلب آمریکا (AHA) در سال‌های اخیر بر محدود کردن پروفیلاکسی به گروه‌های پرخطر تأکید کرده است تا از ایجاد مقاومت آنتی‌بیوتیکی جلوگیری شود. بر اساس مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۴، بیش از ۷۰ درصد دندانپزشکان همچنان از پروتکل‌های قدیمی استفاده می‌کنند، که این امر می‌تواند به مقاومت باکتریایی منجر شود. آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی کنونی، بر پایه شواهد ژنتیکی و میکروبیولوژیکی، هدفمندتر است و تنها برای افرادی که واقعاً نیاز دارند، اعمال می‌شود.

در عمل بالینی، پیشگیری آنتی‌بیوتیکی در درمان‌های دندانی برای افراد با مشکلات قلبی مستلزم ارزیابی دقیق سابقه پزشکی بیمار است. دندانپزشک باید عواملی مانند نوع بیماری قلبی، نوع اقدام دندانپزشکی و وضعیت کلی سلامت را بررسی کند. این رویکرد نه تنها از عوارض جلوگیری می‌کند، بلکه اعتماد بیمار را نیز جلب می‌نماید. برای اطلاعات بیشتر در مورد خدمات دندانپزشکی بیماران قلبی، به صفحه مربوطه مراجعه کنید.

اهمیت ادغام در برنامه درمانی جامع

برای دستیابی به اثربخشی مطلوب آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی، لازم است این رویکرد با سایر اجزای برنامه درمانی همخوانی داشته باشد؛ این امر مستلزم همکاری میان دندانپزشک و متخصص قلب است. در کلینیک نیکان دنت، جلسات مشاوره مشترک برگزار می‌شود تا هماهنگی کامل حاصل گردد. بیماران معمولاً از این یکپارچگی احساس امنیت بیشتری می‌کنند، زیرا می‌دانند درمان‌هایشان بر اساس شواهد علمی پیش می‌رود.

علاوه بر این، آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی بخشی از برنامه‌ای جامع است که بهداشت دهان روزانه را نیز شامل می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهند که مسواک‌زدن منظم و استفاده از نخ دندان، بار باکتریایی دهان را تا ۴۰ درصد کاهش می‌دهد و نیاز به پیشگیری آنتی‌بیوتیکی در درمان‌های دندانی برای افراد با مشکلات قلبی را کم می‌کند. در واقع، راهنماهای جدید انجمن دندانپزشکی آمریکا (ADA) در سال ۲۰۲۵ بر آموزش بیمار در زمینه بهداشت به عنوان اولویت پیش از تجویز آنتی‌بیوتیک تأکید دارند.

اهمیت آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی

نقش باکتری‌های دهانی در عفونت‌های سیستمیک

دهان انسان میزبان بیش از ۷۰۰ گونه باکتری است و در حین اقداماتی مانند جرم‌گیری یا جایگذاری ایمپلنت، این باکتری‌ها می‌توانند وارد جریان خون شوند. برای بیماران قلبی، این ورود می‌تواند به اندوکاردیت عفونی منجر شود – وضعیتی که نرخ مرگ‌ومیر آن تا ۳۰ درصد است. آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی با کاهش بار باکتریایی، این ریسک را به حداقل می‌رساند. مطالعات نشان می‌دهند که بدون این پروفیلاکسی، خطر عفونت در بیماران دارای پروتز دریچه تا ۱۰ برابر افزایش می‌یابد.

بر اساس یک مطالعه سیستماتیک در سال ۲۰۲۵ از نشریه Nature، آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی پس از اقدامات دندانپزشکی، بروز اندوکاردیت را تا ۲۵ درصد کاهش داده است. این امر به معنای نصف شدن نرخ مرگ‌ومیر مرتبط با اندوکاردیت عفونی پس از درمان دندانپزشکی در کشورهای پیشرفته است. در یکی از موارد مشاهده‌شده در کلینیک ما، بیمار ۵۵ ساله‌ای با سابقه تعویض دریچه، پس از دریافت آموکسی‌سیلین پیشگیرانه، درمان ریشه را بدون عارضه‌ای پشت سر گذاشت. این مثال اثربخشی عملی پروفیلاکسی ضدباکتریایی در دندانپزشکی افراد قلبی را برجسته می‌سازد.

علاوه بر این، باکتری‌های دهانی مانند استرپتوکوکوس‌ها می‌توانند به دیواره قلب بچسبند و التهاب ایجاد کنند. آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی با حذف این باکتری‌ها پیش از ورود به خون، زنجیره عفونت را قطع می‌کند. تحقیقی در سال ۲۰۲۴ از انجمن کالج کاردیولوژی آمریکا (ACC) نشان داد که بیمارانی که آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی را رعایت کرده‌اند، نرخ بستری‌شان ۱۵ درصد کمتر بوده است.

مزایای بالینی و اقتصادی

از دیدگاه اقتصادی، آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی هزینه‌های بلندمدت را کاهش می‌دهد. بستری برای درمان اندوکاردیت هزاران دلار هزینه دارد، در حالی که یک دوز آنتی‌بیوتیک تنها چند دلار است. علاوه بر این، این رویکرد به حفظ سلامت دهان کمک می‌کند و حتی خطر مشکلات قلبی را کم می‌نماید. تحقیقات اخیر تأکید دارند که بهداشت دهان ضعیف با افزایش دو برابری خطر سکته قلبی مرتبط است.

در یک تحلیل اقتصادی در سال ۲۰۲۵، مشخص شد که آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی برای هر ۱۰۰ بیمار، ۵۰ هزار دلار صرفه‌جویی به همراه دارد. این مزیت نه تنها برای سیستم بهداشت مفید است، بلکه برای بیماران نیز تسهیل‌کننده است. برای مثال، بیمارانی که به طور منظم پیشگیری آنتی‌بیوتیکی در درمان‌های دندانی برای افراد با مشکلات قلبی را رعایت می‌کنند، کمتر به مرخصی نیاز پیدا می‌کنند و کیفیت زندگی‌شان بهبود می‌یابد. در کلینیک نیکان دنت، این مزایا با پیگیری‌های منظم تقویت می‌شوند.

راهنماهای بالینی معتبر برای آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی

بررسی راهنمای انجمن قلب آمریکا (AHA)

انجمن قلب آمریکا در سال ۲۰۰۷ و به‌روزرسانی ۲۰۲۱، آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی را برای بیماران پرخطر توصیه کرده است. بر اساس این راهنما، پروفیلاکسی تنها برای اقداماتی که احتمال خونریزی دارند، مانند جراحی‌های پریودنتال، ضروری است. در به‌روزرسانی‌های اخیر ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴، AHA بر محدود کردن آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی به اقدامات تهاجمی تأکید کرده و برای سایر موارد، بهداشت دهان را کافی دانسته است.

در یکی از مقالات معتبر AHA آمده است:

“Antibiotic prophylaxis is recommended for patients with prosthetic cardiac valves, previous infective endocarditis, certain congenital heart diseases, or cardiac transplant recipients with valve regurgitation. For dental procedures that involve manipulation of gingival tissue or the periapical region of teeth or perforation of the oral mucosa, a single dose of antibiotic is sufficient.” 

ترجمه: پروفیلاکسی آنتی‌بیوتیکی برای بیماران با دریچه‌های قلبی مصنوعی، سابقه اندوکاردیت عفونی، برخی بیماری‌های مادرزادی قلب، یا گیرندگان پیوند قلب با regurgitation دریچه‌ای توصیه می‌شود. برای پروسیجرهای دندانی که شامل دستکاری بافت لثه یا ناحیه پری‌آپیکال دندان‌ها یا perforation مخاط دهان است، یک دوز واحد آنتی‌بیوتیک کافی است.(  منبع: AHA Guidelines)

این راهنما بر سادگی و کارایی تأکید دارد و از استفاده روتین در همه بیماران پرهیز می‌کند. در سال ۲۰۲۵، مقاله‌ای از Nature نیز این رویکرد را تأیید کرده و بر نظارت دقیق آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی اصرار ورزیده است. اگر به موضوع بی‌حسی دندانپزشکی در بیماران قلبی علاقه‌مند هستید، به صفحه مربوطه مراجعه کنید.

راهنمای انجمن دندانپزشکی آمریکا (ADA)

انجمن دندانپزشکی آمریکا (ADA) در همکاری با AHA، پروتکل‌های آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی را تدوین کرده است. ADA بر ارزیابی فردی تأکید دارد و پروفیلاکسی را برای اقدامات غیرتهاجمی مانند معاینه روتین الزامی نمی‌داند. این رویکرد تعادل میان پیشگیری و جلوگیری از مقاومت را برقرار می‌کند. بر اساس راهنمای ۲۰۲۵ ADA، آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی باید ۳۰ تا ۶۰ دقیقه پیش از اقدام تجویز شود.

در گزارشی از ADA آمده است:

“Infective endocarditis prophylaxis for dental procedures should be recommended only for patients with underlying cardiac conditions associated with the highest risk of adverse outcome from IE. Routine prophylaxis is no longer recommended for GU/GI procedures.”

ترجمه: پروفیلاکسی اندوکاردیت عفونی برای پروسیجرهای دندانی تنها برای بیماران با شرایط قلبی زمینه‌ای مرتبط با بالاترین خطر عوارض از IE توصیه می‌شود. پروفیلاکسی روتین دیگر برای پروسیجرهای GU/GI توصیه نمی‌شود. ( منبع: ADA Resources)

در کلینیک نیکان دنت، این راهنماها با شرایط محلی تطبیق داده می‌شوند تا نتایج بهینه حاصل شود. مطالعه‌ای جدید در سال ۲۰۲۵ از Canadian Journal نشان می‌دهد که رعایت ADA نرخ عفونت را ۳۰ درصد کاهش می‌دهد.

موارد نیازمند آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی

گروه‌های پرخطر قلبی

بیمارانی که نیاز به آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی دارند، بر اساس دسته‌بندی AHA ارزیابی می‌شوند. گروه اول شامل افراد دارای پروتز دریچه قلبی است که ریسک اندوکاردیت در آن‌ها ۶۰ برابر بیشتر است. گروه دوم بیماران با سابقه اندوکاردیت قبلی هستند. حتی برای اقدامات ساده مانند پر کردن دندان، ممکن است پروفیلاکسی لازم باشد.

بر اساس تحقیقی در سال ۲۰۲۵ از ScienceDirect، بیماران با بیماری‌های مادرزادی قلب (CHD) پس از اقدامات تهاجمی دندانپزشکی، ۲۰ درصد ریسک اندوکاردیت عفونی دارند؛ بنابراین، آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی برای آن‌ها حیاتی است. گروه سوم شامل گیرندگان پیوند قلب با regurgitation دریچه‌ای می‌شود. در کلینیک ما، بیش از ۴۰ درصد بیماران در این گروه‌ها قرار دارند و همیشه پیشگیری آنتی‌بیوتیکی در درمان‌های دندانی برای افراد با مشکلات قلبی رعایت می‌شود.

انواع پروسیجرهای دندانی مشمول

اقداماتی که بافت لثه را درگیر می‌کنند، مانند کشیدن دندان یا ایمپلنت، همیشه نیازمند آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی هستند. در مقابل، رادیوگرافی یا فلورایدتراپی نیازی به آن ندارند. در کلینیک ما، چک‌لیست استانداردی برای شناسایی این موارد وجود دارد. برای مثال، در جراحی پریودنتال، پروفیلاکسی ضدباکتریایی در دندانپزشکی افراد قلبی الزامی است.

راهنمای ۲۰۲۵ DentalRx تأکید دارد که اقداماتی مانند بیوپسی مخاط دهان نیز مشمول آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی می‌شوند. این امر به دندانپزشکان کمک می‌کند تا سردرگمی را کاهش دهند.

مثال‌های بالینی

فرض کنید بیمار ۶۰ ساله‌ای با نقص سپتوم دهلیزی؛ برای جراحی لثه، آموکسی‌سیلین ۲ گرم یک ساعت پیش تجویز می‌شود. بر اساس تجربیات ما، این پروتکل ریسک را به صفر می‌رساند. مثال دیگر: بیمار ۴۲ ساله با پرولاپس دریچه میترال، برای ایمپلنت، آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی را با موفقیت دریافت کرد و هیچ عارضه‌ای مشاهده نشد.

داروها و دوزهای استاندارد آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی

انتخاب آنتی‌بیوتیک اصلی: آموکسی‌سیلین

آموکسی‌سیلین به عنوان داروی خط اول در آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی شناخته می‌شود. دوز استاندارد برای بزرگسالان ۲ گرم خوراکی، یک ساعت پیش از اقدام، و برای کودکان ۵۰ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم است. این دارو به دلیل طیف وسیع علیه استرپتوکوک‌ها، ایده‌آل است.

بر اساس به‌روزرسانی ۲۰۲۵، آموکسی‌سیلین همچنان بهترین گزینه است، زیرا جذب سریع و عوارض کمی دارد. آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی با این دارو اثربخشی ۹۰ درصدی دارد.

گزینه‌های جایگزین برای آلرژی‌ها

در صورت آلرژی به پنی‌سیلین، کلیندامایسین ۶۰۰ میلی‌گرم یا آزیترومایسین ۵۰۰ میلی‌گرم جایگزین می‌شود. پروفیلاکسی ضدباکتریایی در دندانپزشکی افراد قلبی همیشه با تست آلرژی همراه است تا از واکنش‌های ناخواسته جلوگیری شود. در موارد تزریقی وریدی، سفازولین ۱ گرم گزینه مناسبی است.

مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۴ نشان داد که آزیترومایسین در ۸۵ درصد موارد آلرژیک مؤثر است.

جدول دوزها

این جدول بر اساس راهنماهای JACC و به‌روزرسانی ۲۰۲۵ تدوین شده است. آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی با دوزهای دقیق، ایمن‌تر است.

عوارض و ملاحظات در آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی

ریسک مقاومت آنتی‌بیوتیکی

استفاده بیش از حد از آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی می‌تواند به مقاومت باکتریایی منجر شود. سازمان بهداشت جهانی (WHO) هشدار می‌دهد که تا سال ۲۰۵۰، عفونت‌های مقاوم سالانه ۱۰ میلیون مرگ ایجاد کنند. بنابراین، محدود کردن آن به موارد ضروری ضروری است.

در سال ۲۰۲۵، گزارشی از NICE بیان می‌کند که آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی باید تحت نظارت برنامه‌های stewardship قرار گیرد تا مقاومت کاهش یابد. در ایران نیز، با توجه به مصرف بالای آنتی‌بیوتیک، این موضوع حساسیت بیشتری دارد. برای اطلاعات بیشتر در مورد خونریزی در دندانپزشکی بیماران قلبی، به صفحه مربوطه مراجعه کنید.

مدیریت عوارض جانبی

عوارض شایع شامل اسهال یا واکنش‌های آلرژیک است. در کلینیک نیکان دنت، پیگیری ۲۴ ساعته پس از هر اقدام انجام می‌شود تا مشکلات به سرعت حل شوند. آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی همراه با پروبیوتیک‌ها، عوارض گوارشی را کاهش می‌دهد.

مدیریت آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در کلینیک دندانپزشکی بیمارستان قلب چمران اصفهان(نیکان دنت)

پروتکل‌های محلی در اصفهان

در دندانپزشکی بیمارستان قلب چمران اصفهان ، واقع در خیابان مشتاق سوم، آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی با تمرکز بر بیماران محلی اجرا می‌شود. برای رزرو نوبت، با شماره ۰۹۱۳۵۱۰۸۱۵۷ تماس بگیرید. تیم ما، متشکل از متخصصان قلب و دندانپزشکی، راهنماهای AHA را با استانداردهای ایرانی تطبیق می‌دهد.

چک‌لیست‌های استاندارد برای خودکارسازی پیشگیری آنتی‌بیوتیکی در درمان‌های دندانی برای افراد با مشکلات قلبی استفاده می‌شود. در سال گذشته، بیش از ۲۰۰ بیمار با موفقیت درمان شده‌اند.

تجربیات موفق و مطالعات موردی

یکی از بیماران ما، خانم ۴۸ ساله با فیبریلاسیون دهلیزی، پس از پروفیلاکسی ایمپلنت را بدون مشکل انجام داد. این موارد اثربخشی رویکرد ما را تأیید می‌کند.

مورد دیگر: مرد ۶۵ ساله با پروتز دریچه، برای جرم‌گیری عمیق آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی دریافت کرد و سلامت دهانش حفظ شد. این تجربیات بر اساس مطالعات ۲۰۲۵، اعتبار دارند.

سؤالات متداول

۱- آیا همه بیماران قلبی نیاز به آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در دندانپزشکی دارند؟

خیر، تنها بیماران پرخطر مانند افرادی با پروتز دریچه. برای ارزیابی، با متخصص مشورت کنید.

۲- دوز آنتی‌بیوتیک چقدر است؟

برای آموکسی‌سیلین، ۲ گرم برای بزرگسالان، یک ساعت پیش از اقدام.

۳- اگر آلرژی داشته باشم، چه کنم؟

جایگزین‌هایی مانند کلیندامایسین موجود است؛ پزشک را مطلع سازید.

۴- پروفیلاکسی تا کی لازم است؟

معمولاً مادام‌العمر برای گروه‌های پرخطر، اما با تأیید پزشک قلب.

۵- آیا عوارض جانبی شایعی وجود دارد؟

بله، مانند تهوع، اما نادر و قابل مدیریت است.

۶- چطور بدونم پروسیجرم نیاز به آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی داره؟

از چک‌لیست AHA استفاده کنید؛ اگر بافت لثه درگیر باشد، بله.

۷- بهداشت دهان چقدر در آنتی‌بیوتیک پروفیلاکسی در بیماران قلبی مهمه؟

بسیار؛ مسواک‌زدن روزانه ریسک را نصف می‌کند.